Nhật Bản Trước Thách Thức Dân Số Già: Khủng Hoảng Nhân Khẩu Học và Hướng Đi Tương Lai

Trong những thập kỷ gần đây, Nhật Bản đang phải đối mặt với một trong những thách thức lớn nhất trong lịch sử hiện đại của mình – dân số già hóa nhanh chóng kết hợp với tỷ lệ sinh thấp kéo dài. Thực trạng này không chỉ ảnh hưởng đến cấu trúc dân số mà còn để lại hậu quả sâu rộng đối với nền kinh tế, xã hội và sự phát triển bền vững của đất nước.

Dân số già và tỷ lệ sinh thấp – một tương lai báo động

Theo số liệu mới nhất từ Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản, số ca sinh trong năm 2023 chỉ đạt 720.988 ca – mức thấp kỷ lục trong lịch sử ghi nhận dân số của quốc gia này và là năm thứ chín liên tiếp có số ca sinh dưới một triệu. Trong khi đó, số ca tử vong lên tới 1.618.684 người, khiến dân số tự nhiên của Nhật Bản giảm gần 900.000 người chỉ trong một năm. (Nguồn: Nippon.com)

(Nguồn ảnh:internet)

Tỷ lệ sinh của Nhật Bản hiện đang ở mức 1,20 con/phụ nữ, thấp hơn nhiều so với mức sinh thay thế là 2,1. Nếu không có sự can thiệp mạnh mẽ, dân số Nhật Bản sẽ tiếp tục suy giảm trong những thập kỷ tới, gây áp lực lớn lên nền kinh tế và hệ thống an sinh xã hội. (Nguồn: Wikimedia)

Tình trạng già hóa dân số đang diễn ra một cách nhanh chóng. Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê Nhật Bản, tính đến năm 2023, số người từ 65 tuổi trở lên chiếm khoảng 29,1% tổng dân số – mức cao nhất trong nhóm các quốc gia phát triển. Đặc biệt, số người trên 75 tuổi lần đầu tiên vượt mốc 20 triệu người. (Nguồn: Nippon.com)

Tác động sâu rộng đến nền kinh tế và xã hội

Hệ lụy từ sự thay đổi cấu trúc dân số là rất rõ rệt. Lực lượng lao động trong độ tuổi sản xuất (15–64 tuổi) đang giảm dần, trong khi nhu cầu chăm sóc y tế và phúc lợi cho người cao tuổi ngày càng gia tăng. Điều này dẫn đến tình trạng thiếu hụt lao động trong các lĩnh vực như y tế, điều dưỡng, xây dựng và dịch vụ công cộng.

(Nguồn ảnh:internet)

Để giải quyết một phần vấn đề, chính phủ Nhật Bản và các doanh nghiệp đã bắt đầu sử dụng robot và trí tuệ nhân tạo (AI) trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe và người già. Một số trung tâm điều dưỡng đã triển khai robot hỗ trợ nâng đỡ người cao tuổi, theo dõi tình trạng sức khỏe, và thậm chí trò chuyện nhằm giảm cảm giác cô đơn. (Nguồn: Reuters)

Ngoài ra, các doanh nghiệp cũng điều chỉnh sản phẩm và dịch vụ phù hợp hơn với nhóm khách hàng cao tuổi. Một ví dụ tiêu biểu là ngành mỹ phẩm tổ chức các lớp học trang điểm miễn phí cho người cao tuổi, nhằm thúc đẩy sự tự tin và đời sống tinh thần tích cực. (Nguồn: AP News)

Nhập khẩu lao động – giải pháp không thể bỏ qua

Một trong những giải pháp đang được Nhật Bản ngày càng quan tâm là nhập khẩu lao động nước ngoài, đặc biệt trong các lĩnh vực bị thiếu hụt trầm trọng như điều dưỡng, xây dựng và nông nghiệp. Chính phủ đã triển khai chương trình “Kỹ năng đặc định” (Specified Skilled Worker) từ năm 2019, cho phép lao động nước ngoài đến Nhật làm việc trong 14 ngành nghề cụ thể mà không cần bằng cấp chuyên môn cao, chỉ cần vượt qua kỳ thi kỹ năng và tiếng Nhật cơ bản.

Dù vẫn còn nhiều rào cản về ngôn ngữ, văn hóa và chính sách, nhưng lao động nước ngoài đang ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì hoạt động của nền kinh tế Nhật Bản. Theo Cơ quan Dịch vụ Di trú Nhật Bản, tính đến cuối năm 2023, số lao động nước ngoài tại Nhật đã vượt 2 triệu người – mức cao nhất từ trước đến nay.

Tuy nhiên, để chính sách nhập khẩu lao động phát huy hiệu quả lâu dài, Nhật Bản cần tiếp tục cải thiện điều kiện làm việc, đảm bảo quyền lợi cho người lao động nước ngoài và từng bước xây dựng xã hội đa văn hóa.

Kết luận

Dân số già hóa là vấn đề mang tính toàn cầu, nhưng Nhật Bản hiện là quốc gia tiên phong trong việc đối mặt với thực trạng này ở quy mô lớn. Những giải pháp công nghệ, chính sách hỗ trợ sinh đẻ và nhập khẩu lao động đang là những hướng đi quan trọng nhằm giúp Nhật Bản thích nghi với sự thay đổi cấu trúc dân số.

Tuy vậy, để đạt được hiệu quả lâu dài, Nhật Bản cần một chiến lược toàn diện, đồng bộ và linh hoạt – không chỉ trong chính sách dân số mà còn ở cả tầm nhìn xã hội. Tương lai của đất nước mặt trời mọc phụ thuộc vào cách họ tái cấu trúc nền tảng nhân khẩu học hôm nay.